De titel van de overweging

Beste parochianen, wij zijn vanavond bij elkaar gekomen vanwege Allerzielen. November is vanouds de maand waarin wij onze doden gedenken. En het lijkt wel alsof de natuur daar zelf aan meewerkt. De zomer is aan het afsterven. Het wordt mistig langs de wegen. Het miezert. Bomen en struiken worden kaal. De beesten gaan op stal. Wij kleden ons wat warmer. We gaan met zijn allen weer de nachtschuit in. Het is echt Allerzielenweer! Er hangt een rouwstemming over de natuur en sluipt de gemoeds­stemming van mensen binnen. Allerzielen. Een dag waarop de doden al onze aandacht krijgen. Wij noemen met eerbied de namen van hen die naar de aarde terug zijn gevallen als een vergeeld blad in de herfst. Wij gaan naar het kerkhof of crematorium vanuit het onverwoestbare geloof dat de dood op deze plek niet het laatste woord heeft.

Velen van u zijn de afgelopen dagen naar het kerkhof of crematorium gegaan om bloemen neer te leggen op het graf of bij de urn van gestorven familieleden en vrienden. Is het enkel gewoonte? Doen we dat, omdat ánderen niet zeggen: ‘Wat ziet dát graf eruit!’ Of is het een poging om onze geliefde doden niet prijs te geven aan de vergetelheid? Zoals we met foto's doen die we al of niet ingelijst aan de wand hebben hangen. Wat drijft de levenden naar de doden? De dood is het einde van een mens zoals wij hem of haar hebben gekend of bemind. Wij proberen de dood soms te minimaliseren. Ieder mens, en alles wat leeft, gaat nu eenmaal dood! Maar wat doe je met zo'n antwoord als de mens van wie jij zielsveel bent gaan houden naar dat koude kerkhof wordt weggebracht, of als jóuw geliefde voorgoed verdwenen is in verzengend vuur? Ook dit jaar zijn er weer velen naar de begraafplaats of naar het crematorium gebracht. In onze parochie zijn er het afgelopen jaar 24 parochianen overleden.

Het afscheid heeft velen van u onbeschrijfelijk verdriet gebracht. Onze troost is mager, want wie oog in oog met de dood heeft gestaan, wie even heeft gekeken in die bodemloze put - een man, een vrouw, een kind verloren, die praat niet meer lichtzinnig over opstaan uit de dood. Wie de pijn van het gemis aan den lijve heeft ervaren, hoedt zich wel voor goedkope praatjes. Zo iemand zegt met Thomas: eerst zien en dan geloven! Zo iemand neemt de dood niet van harte, maar wel serieus. Wij noemden vanavond met eerbied hun namen. Langzaam en met eerbied: vader, moeder, kind, vriend, vriendin, wees hier aanwezig! We noemden de namen in onze kring, vol geloof. Wij dragen hen op ónze handen, dwars tegen de wetten van de lijkbezorgingsindustrie in. Onze doden hebben wij het afgelopen jaar niet ‘zomaar’ achtergelaten op het kerkhof of in het crematorium. Als we dat gedaan zouden hebben, zouden we hen vermisten noemen. Maar als gelovige mensen weten wij dat zij voor altijd thuis zijn bij God.

En ik hoorde de stem van een nichtje dat kanker heeft. Zij weet niet hoe lang zij nog leven zal. En ik hoorde de machtige stem van een intussen gestorven moeder van twee kinderen, die gevochten heeft tot het bittere einde. Ik hoorde nog de stem van die jongen die zelf uit het leven stapte, zonder groet. Ik hoorde nog de stem van de man, jong nog, van wie zijn hart het liet afweten. En ik vraag me af: God, waar zijn ze gebleven, onze geliefde doden? Wij blijven ze gedenken. Zij nemen een plaats in in ons hart. Zijn ze voorgoed uit ons leven verdwenen? Zoals u ook vandaag, levend bij God, ook weer mogen voortleven in talloze verhalen en herinneringen. Weet je nog wie hij was, weet je nog wat zij wilde en wat ze zei…?

Jezus vergelijkt het sterven van mensen met een graankorrel. Het zaad dat in de aarde verdwijnt, prijsgegeven aan de zwarte grond. Een langzaam proces van afsterven. De huid wordt aangetast, eerst de buitenkant, dan de binnenkant. De huid begeeft het, de korrel scheurt en barst open tot nieuw leven. Prijsgegeven aan de donkere aarde zoekt het nieuwe leven zich een weg naar boven. Graankorrel, de donkere aarde in om tot nieuw leven te komen. Vergeving als op dit moment deze symboliek niet helemaal tot ons doordringt. Maar we proberen het te zeggen; Sterven wordt leven, stilte wordt adem, verstening wordt geluid. Wij wachten op hun eerste verlossende huilen, graankorrel boven de grond. De dood zal er niet meer zijn, De oude hemel en de oude aarde zijn verdwenen. Een onvoorstelbaar verhaal dat we elkaar op Allerzielen blijven vertellen.

Het vindt zijn oorsprong en fundament in het verhaal van de Levende. Jezus die zelf zo hartstochtelijk van het leven hield dat Hij zich zelfs durfde prijsgeven aan de dood. Hij wist dat een mens die écht van een ander houdt op den duur niets meer te verliezen heeft. En de evangelist Johannes hoor ik zeggen: ‘Lieve mensen, zie hier Gods woning onder de mensen! Hij zal bij hen wonen. Zij zullen zijn volk zijn en Hij, God-met-hen, zal hun God zijn. En Hij zal alle tranen van hun ogen afwissen en de dood zal er niet meer zijn; geen rouw, geen geween, geen smart zal er zijn, want al het oude is voorbij. En Hij die op de troon gezeten is, sprak: ‘Zie Ik maak alles nieuw’.

De Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer, die vlak voor de bevrijding, op 9 april 1945, omkwam in een Duits concentratiekamp, schreef over de dood het volgende:

Als je van iemand houdt
en je bent door de dood van elkaar gescheiden,
dan is er op de wereld niets en niemand,
die de leegte van de afwezigheid kan vullen.
Probeer het maar niet, want het zal je nooit lukken.

Aanvaard liever het gemis dat je is overkomen.
Dat klinkt hard, maar het is ook een grote troost,
want zolang de leegte werkelijk leeg blijft,
blijf je daardoor met elkaar verbonden.

Zeg niet: ‘God zal de leegte vullen’,
want – geloof me - dat doet Hij niet.
Integendeel: Hij houdt de leegte leeg
en helpt ons om zo de vroegere gemeenschap
met elkaar te bewaren, zij het ook in pijn.

Hoe mooier en rijker de herinneringen,
des te moeilijker is het afscheid.
Maar dankbaarheid zal de pijn der herinnering
veranderen in stille vreugde.

De mooie dingen van vroeger
zijn geen doorn in het vlees,
maar een kostbaar geschenk,
dat je met je mee draagt.

Zorg dat je niet altijd
blijft graven in je herinneringen,
maar die dat van tijd tot tijd.
Ook een kostbaar geschenk bekijk je niet aldoor,
maar alleen op bijzondere ogenblikken.
Buiten die ogenblikken is het
een verborgen schat, een veilig bezit.

Ambro Bakker s.m.a.
Deken van Amsterdam