De titel van de overweging

Het stond in de sterren en daarom waren ze naar Jeruzalem gekomen: een paar astrologen uit het land van de opgaande zon - het Mor­genland. ‘Het staat in de sterren geschreven, dat er een nieuwe koning geboren is.’ Herodes, heerser over Israël liet geschrokken navraag doen, want hij was bang dat mét de geboorte van de nieuwe Koning zijn ster zou vallen - haast onontkoombaar. Van Bethlehem hadden de Schriften gesproken? Welnu, Herodes zou zijn soldaten sturen naar die stad om al wat klein is te vertrappen en te doden, want zelf een klein begin moet in de kiem gesmoord. Zo werd vervuld wat eens gezegd was: ‘Moeder Rachel zal zich omdraaien in haar graf en geen tranen meer over hebben om te klagen over haar vermoorde kinderen’.

Matteüs vertelt over mensen uit 't land van sterrenwijsheid die hun eigen oprijzende sterren prijsgeven om voortaan hun leven te laten bepalen door een weg-wijzende ster. Een weg-wijzende ster die mensen weglokt en uitnodigt om los te breken uit onze eeuwige kringloop. Een ster die verwijst naar de toekomst. Het staat in de sterren geschreven. Maar daar hebben we de Bijbel eigenlijk niet voor nodig! De Schriften verzetten zich zelfs tegen deze sterrenwijsheid die daarmee aangeeft dat sommige dingen in je leven onherroepelijk bepaald zijn: alsof er geen verwrikken en bewegen aan is wat de toekomst van de aarde en de toekomst van ons mensen betreft. De Schriften protesteren zich tegen de loop van ‘n tevoren geprogrammeerde geschiedenis.

Want het staat in de sterren te lezen. De Assyriërs en Babyloniërs wisten erg veel van sterren af. Ze stonden daarom bekend. En uit het land van sterrenwijsheid komen drie wijzen. Ze laten zich leiden door de stand van de sterren: en een ster trekt voor hen uit. Mensen met een eenvoudig geloof laten álles achter zich om zich in het onbekende te storten. Komen ze samen in een nieuw Abrahamsgeloof! Ze komen op hun kamelen aangereden. Als kind vind je een kameel eigenlijk het mooiste dier van de kerststal. Een kameel, ploeterend door het zand van de eindeloze woestijn, trekkend over de bergen van Juda.

Misschien dat het Driekoningen verhaal ons dàt leert: dat je alles achter je moet durven laten om het onbekende tegemoet te trekken. Huis en haard verlaten, d.w.z. los van eigen zekerheden om naar Gods zekerheid toe te groeien. Het betekent dat je ook jezelf ter discussie durft stellen, ongehoord! De moed om nieuwe - onbekende - wegen te gaan. Het betekent dat je je telkens laat leiden door de nieuwe ster van Bethlehem: Jezus van Nazareth. Maar dat betekent ook dat als wij onze weg dan een weg zal zijn die straks dwars door Goede Vrijdag heenloopt. Maar gelukkig is het ook de weg van de verrijzenis uit de doden. Durven wij de ster van Jezus achterna te gaan ten koste van onze eigen ster?

Herodes is verschrikkelijk en leeft als ooit tevoren. Nog steeds worden er elke dag opnieuw mensen door Herodes' hand onderuitgehaald, maar het Evangelie zegt het weer duidelijk: Herodes zal het nooit winnen van het kleine Kerstkind. Zoals de farao het nooit heeft kunnen winnen van de stotterende Mozes. Zoals de sterke Goliath onderuit werd gehaald door de kleine David. Net zomin als in onze tijd de fascistische krachten het zullen winnen. Verslagen zal hij worden: de zevenkoppige draak van tirannie, huisarrest, apartheid, marteling, verdrukking, isolatie en executie! Het is gemakkelijk om je niet druk te maken, als de hand van Herodes niet lang genoeg is om ons te raken. Dan kun je het onder de tirannie best uithouden! Natuurlijk is het leven heerlijk als de zon schijnt, dan vergeet je de herfst en koude winter, waarin anderen verkeren. Kiezen voor de kleinen en weerlozen is kiezen voor diegenen die in onze wereld de klappen krijgen. Hun weg gaan betekent ook voor jou concreet de woestijn in durven gaan. Niet weten waar je uitkomt. Je laten leiden - niet door je horoscoop maar door de ster van het Evangelie.

Dat Evangelie dat ons vertelt dat er geen toekomst is voor Farizeeën en Schriftgeleerden die niet meer in beweging zijn te krijgen. Dat geldt natuurlijk ook voor de kerk, waartoe ook wij behoren. Het is goed toeven in Gods tempel van goud, wierook en mirre - door geen Herodes kapot te krijgen. Daar voel je je veilig, al blijft Herodes daarmee voor eeuwig in het zadel. Maar alles wat drakentanden heeft komt slechts halverwege. Het staat in de sterren en de Bijbelgeleerden vinden dat in de Schrift terug. Maar de Bijbel doet niet mee met onze horoscopen. De Bijbel draait de dingen om en stelt de sterren als het ware in dienst van de heilige Schrift. Officieel heet het feest dan ook: ‘Openbaring des Heren’.

Wij hebben het vaak liever over het woord ‘Driekoningen’. Daarmee kwam het feest binnen handbereik: drie koningen, mooi uitgedost, met kronen en kamelen, met slaven en cadeautjes, met goud, wierook en mirre. Dat spreekt tot onze verbeelding. Het evangelie heeft het niet over koningen, maar over ‘magoi’, wijzen, sterrenkundigen. En zelfs het getal drie komen we in de tekst niet tegen. Dat heeft de traditie ervan gemaakt: drie koningen van drie verschillende leeftijden en verschillende huidskleuren. Ze vertegenwoordigen de mensen van Europa, Azië en Afrika. We hebben ze zelfs namen gegeven: Kasper, Melchior en Balthazar. De traditie gaf ze zelfs een lichaam. Volgens een oude overlevering zijn hun botten begraven in de Dom van Keulen! Maar de officiële kerk houdt zich liever aan de tekst van het evangelie. Daarom heeft zij het vandaag over het feest van de ‘Openbaring des Heren’. In de tijd van Jezus wist elk Romeins kind wat er met dit woord werd bedoeld. Dat woord openbaring (Epifanie) werd gebruikt voor de grote Romeinse keizer, als hij zich liet zien aan het Romeinse volk. Epifanie.

‘Openbaring’: kijk, daar heb je de grote machtige keizer, wat een durf en wat een zeldzaam geloof van de eerste christenen om dat woord over te nemen om de menswording van Jezus onder woorden te brengen. De geboorte van de Messias is niet bestemd voor een kleine groep ingewijden, maar Hij is bestemd ‘voor val en opstanding van velen’. In Jezus komt een leidsman tevoorschijn die het volk zal leiden. In hun handen hebben de sterrenkundigen geschenken van goud, wierook en mirre. Drie woorden die eerder bij een begrafenis thuishoren dan bij een geboorte! Ook bij Matteüs is het geboorteverhaal al een mini-lijdensverhaal.

Goud is het symbool voor het Koningschap van Jezus. Wierook en mirre worden gebruikt om een dode te eren en te zalven, en Maria wikkelde het Kind in doeken. Deze uitdrukking komen we nog één keer tegen: bij zijn begrafenis wordt Jezus opnieuw ‘in doeken gewikkeld’. Het gaat vandaag niet eens om drie koningen, want alles wat drakentanden heeft komt slechts halverwege. Het Evangelie geeft ons daar een sterrenvoorbeeld van. Mensen van niks worden kinderen van God. Johannes zal later in het boek van de Openbaring zeggen: Kijk naar de Maagd en de draak. Zie wat een maagd met haar kind kan betekenen? Zij bieden weerstand aan de zevenkoppige draak van onrecht en onderdrukking. Zij laten zich niet vangen in de ijzeren klauwen van al die Herodessen ver weg en dichtbij die er nog steeds op uit zijn om onschuldige lichamen te breken en onschuldig bloed te vergieten. Het ontbreken van een ster kan de hele karavaan de richting doen verliezen. Laten wij ons het komend jaar blijven oriënteren op de Ster van Bethlehem. Mogen wij zo een ster voor anderen worden: geen vallende ster, geen dwaalster, maar een ster die zich oriënteert op de grote Ster van Bethlehem.

Ambro Bakker s.m.a.