De titel van de overweging

Profeten, zijn die nog wel van deze tijd? Mensen die in Gods naam spreken tegen het onrecht in de wereld? Het zijn mensen die bemiddelen tussen God en zijn volk en die waarschuwen voor naderend onheil als de wereld zo doorgaat met het leven, mensen die de weg wijzen van het goede, van de liefde, en de vrede en gerechtigheid en daarin zelf het voorbeeld geven. Profeten, inderdaad, ze zijn er nog, ook in onze tijd staan mensen pal voor een goede zaak. Er zijn mensen die hun stem laten horen wanneer de schepping en haar bewoners in gevaar komen.

En milieubewegingen en organisaties die opkomen voor de Rechten van mensen en dieren. Mensen van God die hun leven geven aan het bestrijden van onrecht en armoede, van ongelijke kansen. Vredesactiviteit en mensen in solidariteitsbewegingen. Mensen die roepen in de woestijn van dorre zaken Zakelijkheid en Prestatiegerichtheid, dat het anders kan en het anders moet. Ook in onze tijd zijn er voldoende jonge mensen die de prachtigste ideeën kunnen uitdragen en die bijvoorbeeld heel goed kunnen vertellen hoe onze samenleving er uit zou moeten zien. Jonge mensen die in Nederland leven, maar veelal nu gericht zijn op Europa en op de Derde Wereld. Wat is er nodig om uit één stuk te zijn, wat moet je daarvoor doen? Natuurlijk is het niet verkeerd om te luisteren naar de oude wijsheden die van ouders op kind overgedragen worden. De oude traditie is zeker de moeite waard.

De Joden hadden in hun tijd de profeet Mozes. Op de berg in het Exodusverhaal ontvangt Mozes de Tien Woorden, de Tien Geboden. Maar dat is niet voldoende. En wat zien we dan bij Mozes? Als hij de Tien woorden – Tien geboden gekregen heeft, dan gaat hij nog eens veertig dagen de Berg op. Waarom, moet hij zelf nog leren hoe hij die Tien Woorden moet toepassen. Hij zelf moet nog leren hoe hij die Tien Woorden moet vertalen naar zijn volk toe. De grote leider Mozes heeft al snel in de gaten dat hij met het verkondigen van een paar voorschriften aan zijn volk nog steeds niet klaar is. Alle mensen moeten in die grote principes ook nog in hun dagelijks leven leren toepassen. En ze moeten er nog vrij mee durven omgaan in alle verantwoordelijkheid voor hun eigen leven, voor dat van anderen én ook in hun verantwoordelijkheid ten opzichte van God.

Een profeet? Ieder van ons – wie je ook bent, oud of jong, met veel talenten of wat minder – kan zo’n profeet, zo’n mens uit één stuk worden. Ieder van ons kan garant staan voor die nieuwe wereld waar het Jezus om te doen was. Ieder van ons: niemand is uitgesloten, ieder krijgt zijn kans. Jezus heeft alle aandacht voor bijvoorbeeld de zieke mensen. Vandaag gaat het over iemand die ver over zijn toeren is geraakt, en volgende week zondag zullen we horen dat Jezus de schoon­moeder van de paus geneest! Nee, ik bedoel niet de schoonmoeder van Paus Franciscus, want die heeft geen schoonmoeder als ik tenminste goed geïnformeerd ben! Nee, het was in die tijd, waarin ook de eerste pausen nog getrouwd waren, en toen eerzame huisvaders waren!

Het evangelie van vandaag speelde zich af in de synagoge van het kleine dorpje Kafarnaüm, dat aan de oevers ligt van het Meer van Tiberias, de plaats waar Jezus toen woonde. Jezus hield daar zijn eerste preek. Stelt u eens voor dat wij er toen bij waren geweest. Natuurlijk het was een normale weekenddienst, maar dit keer was er iets bijzonders aan de hand. Er treedt een gastpredikant op. En de naam van die predikant is Jezus, de rabbi uit Nazareth. Niet dat ze iets uitzonderlijks verwachten, maar ja, laten we eerlijk zijn, naar 'n vreemde predikant luister je nu eenmaal beter dan degene die je elke week op dezelfde preekstoel ziet staan. Zo zal het ook in Kafarnaüm zijn geweest, maar deze keer liep het allemaal anders.

De evangelist Marcus begint zijn evangelie over Jezus met zijn optreden als een leraar in de synagoge. En Marcus schrijft dan: ‘Zijn toehoorders waren buiten zichzelf van verbazing over zijn leer, want Jezus onderrichtte hen niet zoals de Schriftgeleerden, maar als iemand die gezag, die kracht bezit! (Marcus 1:22) Maar er gebeurt meer, tijdens de dienst in de synagoge is er ook sprake van een verwarde man die luid begon te schreeuwen: ‘Jezus van Nazareth wat heb jij met ons te maken, ben je bij ons gekomen om ons in het verderf te storten?’ Ik weet het wel, u bent de Heilige Gods. En Jezus reageert dan en zegt ‘onreine geest, zwijg stil’. En de onreine geest schudde de man heen en weer en gaf vervolgens een luide schreeuw en verliet het lichaam van de man. En de omstanders stonden verbaasd en riepen uit: Wat betekent het toch allemaal?

We horen van Jezus een nieuwe leer met gezag. Jezus geeft bevel aan de onreine geesten en ze gehoorzaamden Hem. En snel verspreidde zijn faam zich naar alle kanten’. (Marcus 1:26-28) Onreine geesten, hoe zit het in onze tijd met de boze geesten, kennen we ze nog? Tegenwoordig geloven niet zoveel mensen meer in de duivelse krachten, die ziekten en krankzinnigheid veroorzaken. Bezetenheid in die zin bestaat niet meer, bijna alles wordt medisch verklaard. En datgene waar we geen verklaring voor te vinden is, zal wel een psychische of traumatische oorzaak hebben. Slechtheid komt voort uit het verleden, zeggen we dan, of valt door omstandigheden onder ontoerekeningsvatbaarheid. Maar daarmee is het leed niet geleden, maar zo is het kwaad nog niet uit de wereld uit geholpen.

Hoe vaak ligt de oorzaak van het kwaad, van boosheid of slechts daden niet in een gebrek aan liefde? Hoe vaak worden wij niet beschadigd, lichamelijk en emotioneel, door een gebrek aan liefde en geborgenheid, vaak in je naaste omgeving? En wat doen we elkaar vaak aan door een gebrek aan liefde en zorgzaamheid, die veel leed veroorzaken. Wat dat betreft zijn er ook in onze tijd boze geesten genoeg! Tegen boze machten zijn mensen opgestaan en blijven nog opstaan. Zij laten als profeten nog steeds hun stem horen. Mensen als Mozes, Elia, Jesaja, Johannes de Doper, Jezus van Nazareth, zij zijn degenen die in Gods Naam spreken met gezag! Over Jezus wordt ons dat vandaag verteld. Er zijn mensen die ervan buiten zichzelf raken, zij staan verdwaasd of geestdriftig, wie is het toch die daar spreekt, wat zegt Hij daar, kan het zo ook? Goh, als je het zo bekijkt… daar willen we aan mee gaan doen! Het enthousiasme groeit, der vonken slaan over, de sneeuwbal wordt groter naarmate ze tolt.

Maar er zijn ook tegenkrachten, boze geesten die angstig schreeuwen. Ze schreeuwen het uit: wat heb jij met mij te maken, wilt je mij in het verderf storten, maar mij zul je niet uit mijn burcht ver­drijven? Ik heb mijn eigen waarden en normen, die mij zelfvertrouwen en aanzien geven, die mij supermachtig kunnen maken. Het is een hele opgave en een hele uitdaging om die tegenkrachten te ontzenuwen. ‘Dat is een nieuwe leer’ riepen de mensen, zó had nog nooit iemand tot hen gesproken! Ik weet niet wat Jezus in die sabbatdienst tot de mensen gezegd heeft. Ik weet wel dat het niet alleen zijn woorden waren, maar dat Hij sprak door heel zijn persoonlijkheid. Zij merkten dat Jezus 'n mens was die de walmende pit niet dooft en het geknakte riet niet breekt, en dat hij de onvruchtbare vijgenboom niet omhakt, maar de grond nog eens extra zou omspitten.

Misschien zou hij het volgende jaar vrucht dragen zal. Zij voelden aan dat Jezus eerbied had voor mensen, dat Hij de mensen niet wilde neerdrukken door wetten en voorschriften, maar dat Hij de mens kon bevrijden. En wat Jezus zei, onderstreepte Hij door zijn gezag. Jezus laat de mensen ervaren dat godsdienst geen last is, maar een vorm van geborgenheid. Er is, hoe diep we ook vallen in het leven, altijd iemand die de haren van onze hoofd heeft geteld, die op de kromme lijnen van ons leven recht kan schrijven. Die nieuwe leer verkondigde Jezus door de man te genezen. De mensen luisterden naar Hem met open monden. Ze zijn sprakeloos en vol verwondering: het gaat om een nieuwe leer! Een leer die het woord weer bij de daad voegt. Zo blijft Jezus boeien, omdat Hij oproept wat in het hart van elk mens onbewust leeft aan goedheid, liefde en sociale inzet. Hij kan, na tweeduizend jaar, ook vandaag ons blijven boeien, omdat Hij waarden in ons oproept die altijd actueel blijven. Waarden die alles te maken hebben met onze worsteling om vrede en liefde, om gerechtigheid, om onze strijd voor een leefbare wereld, en een leefbaar milieu.

Tenslotte: vandaag hoorden wij het eerste wonderverhaal dat Marcus ons in zijn evangelie vertelt, en dat ging over de uitdrijving van een onreine geest. Veel mensen van nu zien zo’n verhaal als restant van een duister stukje bijgeloof, aan de rand van het echte evangelie. Maar wanneer je het evangelie van Marcus in één ruk leest, zie je dat uitdrijving van boze geesten geen randverschijnsel is in zijn evangelie, maar daarin veel plaats inneemt. Even veel als alle andere wonderen samen. Bezetenheid is in het evangelie van Marcus een hartverscheurende vorm van veel menselijk lijden.

Ambro Bakker s.m.a.