De titel van de overweging
Beste parochianen: als 't winter is, gaan de gordijnen vroeg dicht, we sluiten kou en regen buiten. We steken kaarsen aan. ‘We willen het’, zo zeggen we, ‘thuis gezellig maken’. En kaarsen zijn dan inderdaad heel erg gezellig, ze verdrijven de duisternis. Maar dat kleine vlammetje kan ook een probleem opleveren.
Het was in 2002. Toen mijn moeder nog leefde heb ik bij haar in de kapel van het bejaardenhuis mijn nichtje gedoopt. Haar broertje van vier stond met zijn kaars wat te dicht bij het altaar. En voordat iemand het in de gaten had, stond de altaardwaal in brand. Ik heb het doopwater toen maar gebruikt om dat vlammetje te doven! Dat is de andere kant: een klein onschuldig vlammetje kan zelfs dit prachtige gebouw in lichterlaaie zetten! Licht heeft een sterke symbolische kracht, die tegengestelde krachten in zich verenigen. Kaarsen zijn een uitdrukking van licht en warmte, maar kan ook een zinnebeeld van verwoesting zijn. Maar gelukkig niet in het bejaardenhuis van mijn moeder! Zo’n probleem was het voor ons gelukkig niet!
In de Ardennen staat ergens een klein kerkje. Het heet Église des Lampes Ardennes. Er is daar nog steeds geen elektrisch licht. Als mensen binnenkomen, krijgen ze achterin een lampje mee. Wanneer er maar een paar mensen zijn, tekent dat licht zich griezelig af tegen het plafond. Je ziet grote schaduwen. Als er veel mensen zijn, wordt het een feest. Dan is er sfeer, gezelligheid en warmte. Weinig mensen in een helverlichte kerk is geen feest. In Amsterdam deden we de achterste lampen maar uit. Toch bleven er mensen daar in het donker zitten, verknocht als men is aan zijn eigen plekkie! Maar we mogen toch schuilen bij elkaar, samen warmte zoeken, met elkaar licht zijn!Kaarsen begeleiden een mens van zijn wieg tot het graf. Bij de doop wordt de doopkaars ontstoken aan de Paaskaars. Als klein kind kregen we het licht in handen met de opdracht om zelf licht in de wereld te zijn. Verder kennen we de kaarsen van de groene Adventskrans, de kaarsjes van de Kerstboom, de Kaarsen van Maria Lichtmis, de gekruiste Blasiuskaarsen, de grote Paaskaars, beeld van Christus zelf, die als geen ander Licht-van-de-wereld wilde zijn. In kaarslicht worden wij hier steeds weer aan herinnerd. Jezus was in staat om met het licht dat zijn evangelie ons aanreikt donkere wolken te doen verdwijnen. En tenslotte branden op ons stervensuur en tijdens onze uitvaart nog vele kaarsen. En ook de Paaskaars zal dan branden. Een teken dat zelfs de donkerste donkerte van de dood niet het laatste woord heeft!
Precies 40 dagen na Kerstmis is het 2 februari, Maria Lichtmis. Zo noemden wij het feest vroeger. Tegenwoordig spreken we liever over de opdracht van Jezus in de tempel. Je zou verwachten dat heel Jeruzalem uit zou lopen op de dag dat het Licht van de Wereld de tempel werd binnengedragen. Maar het Kerstkind is niet gekomen om alle eer voor zichzelf op te eisen. Tot viermaal toe staat er in het Evangelie dat het Kind zich zal onderwerpen aan de ‘Wet van God’. Jezus staat daarmee in de traditie van zijn volk. Een Bar-Mitswa, een Zoon van de Wet, zal er uit dit kind groeien. En als niemand anders is Jezus trouw gebleven aan de wil van zijn Vader in de hemel. Wat gebeurt daar eigenlijk, op die 40e dag na de geboorte? Het heeft te maken met het oude Paasverhaal van Israël. De zonen van Egypte stierven, de eerstgeborenen van Israël werden gespaard. Maar Israël zei: dat is niet vanzelfsprekend, we zijn geen haar beter dan die mensen in Egypte. Het is puur genade van God. Daarom spraken zij af hun eerstgeborene aan God op te dragen.
Nadat de korte plechtigheid achter de rug is, komen er twee mensen op Jozef en Maria af. Voordat ze van hun verbazing bekomen zijn, heeft de oude Simeon zelf al het Kindje in zijn armen. Hij zingt een soort psalm en spreekt moeilijk te begrijpen woorden. Een andere vrouw begint te orakelen tegen mensen in de buurt. Wie erlangs zou lopen, zou niet veel anders zien dan en klein onopvallend groepje mensen. Zoals er zoveel van die groepjes staan op het tempelplein. Overal plukjes biddende en pratende mensen.
Wie is die oude Simeon, die het kind in zijn armen houdt? Hij is oud en moe zegt de traditie. ’Laat nu, Heer, uw dienaar in vrede gaan.’ Je zou kunnen lezen: ‘laat uw dienaar in vrede gaan, want het is gebeurd, ik heb het mogen beleven.’ Oude Simeon leg nu je hoofd maar neer, want de Messias is eindelijk gekomen. Maar dat staat er niet! Er staat letterlijk: ‘Gij hebt Heer, uw dienaar losgemaakt’. Geheimzinnige woorden. Wat is dat losmaken? We komen het tegen in Lucas 13: een kreupele vrouw wordt losgemaakt en kan weer lopen en in Lucas 14: iemand met oedeem wordt losgemaakt en kan weer lopen.
De kerk van het westen heeft van dit lied van Simeon een avondgebed gemaakt, maar Calvijn besloot er het Avondmaal mee: laat mij nu aan de gang gaan! Zo verlaat Simeon de wachterspost en gaat hij opnieuw het leven in. Lucas vertelt het verhaal van de man die het zag, die het zag tot in het diepst van zijn hart. Geen stralend kind zag hij, maar een kind dat bestemd is tot val en opstanding van velen.
2 Februari is het feest Maria Lichtmis. Feest van het licht is het. Kaarsen drukken ons leven uit. Er branden kaarsen. Ze zijn een symbool van ons eigen leven. Bovenop brandt het licht dat duisternis kan doorbreken, warmte kan geven. Daaronder is de was, die stil en bescheiden in de vlam vergaat. De was verzet zich niet: toonbeeld van bereidheid. De kaars is bereid om daar te branden waar ze wordt neergezet. De kaarsen die we bij Maria branden drukken haar en ons leven uit, en hopelijk onze bereidheid om daar te branden waar duisternis de mens in zijn greep houdt. Als er maar enkelen licht willen zijn, dan ziet de wereld er grimmig en schimmig uit. Maar als velen hun licht brandende houden, wordt de wereld warm en gezellig en verdwijnt de duisternis. Klaag dus niet dat de tijden duister zijn, maar steek zelf uw licht op! Dan zal de duisternis verdwijnen!
Ambro Bakker s.m.a.